УИХ-ын гишүүн, “Эмийн үнийн өсөлтийн шалтгаан, нөхцөлийг хянан шалгах” үүрэг бүхий түр хорооны гишүүн Ц.Сандаг-Очиртой ярилцлаа.

-Эмийн сонсголоор эрүүл мэндийн салбарт үүрлэсэн олон асуудлыг та бүхэн гаргаж тавилаа. Ер нь энэ салбарт хууль дүрэм үйлчилж байна уу гэх шүүмжлэл нийгэмд өрнөж байна. Хууль эрх зүйн ямар орчин энэ салбарт үгүйлэгдэж байна гэж та харж байна вэ? 

-Эм, эмнэлгийн тухай хууль боловсруулагдаад өнөөдрийг хүртэл өргөн баригдаагүй байгаа. Үүнийг яаралтай хурдан оруулж ирэх ёстой. Эмтэй холбоотой стандарт шаард  лагууд сонсголоор их хөндөгдсөн. Өнөөдөр манайд үндэсний хэмжээний ганц лаборатори бий. Гэхдээ тоног төхөөрөмжүүд нь хуучирч элэгдчихсэн, дутуу байна. Эм бүрийг олон улсын хэмжээнд үздэг үзүүлэлтээр үзэж чадахгүй байна. Үүний цаана төсөв яригдана. Таван тэрбум гэж яригдаж байх шиг байна лээ. Тэр бол зөвхөн сайжруулахад шаардлагатай төсөв. Үнэхээр үндэсний хэмжээний иж бүрэн, байр савтай, олон улсын жишигт нийцсэн лабораторитой болъё гэвэл 20 гаруй тэрбум төгрөг шаардагдах юм билээ. Үүнийг Эм, эмнэлгийн хяналт зохицуулалтын газрынхан сонсголын үеэр хэлж байсан.

Өнөөдөр тэр шаардлагатай хөрөнгө оруулалт нь хаана байна вэ. Энэ жилийн батлагдсан төсөвт тусгагдаагүй. Ирэх жилийн төсөвт тусгах уу гэдгээс авахуулаад асуудал байна.

Мөн удирдлага зохион байгуулалт, худалдан авах ажиллагаа, хүний нөөцийн асуудал, боловсролын тогтолцоо бүгд асуудалтай байна. Эм, эмнэл зүйн чиглэлээрх боловсон хүчнийг түлхүү хувийн их, дээд сургуулиуд бэлдэж байна. Нөхцөл байдал нь өнөөдөр голцуу цахимаар явж байх жишээний. Лабораторид хичээл орохгүй байна. Хүнд үзүүлэх гэрчилгээ, үнэмлэх авахын төлөө цахимаар болсон болоогүй явж байгаад үнэмлэх авах гээд байна шүү дээ.

Түүнчлэн орж ирж байгаа эм, эмийн бүртгэл, хил гаалийн бүртгэл, байгууллагууд хоорондын мэдээллийн уялдаа холбоогүй. Бүгд тус тусдаа.

Бүртгэлийн асуудал, эмийн лицензийн зөвшөөрлийн асуудал, зайлшгүй шаардлагатай эмийг хэн яаж, ямар журмаар баталдаг, Хүний эмийн зөвлөл, зөвлөлийн бүрэлдэхүүнийг ямар сонгон шалгаруулалтаар авдаг вэ гэдгийг танилцуулсан. Сонсголд дуудагдсан гэрч Хүний эмийн зөвлөлд орсноо ч мэдээгүй байх жишээний. Өглөө хурал дээр ирээрэй гэж дуудсан гэж байгаа юм. Тухайн эмүүдийг Монгол Улсад бүртгэх эсэх асуудлыг ярих гэж байхад Хүний эмийн зөвлөлийн бүрэлдэхүүнд өөрийгөө байгаа эсэхийг мэдэхгүй байна шүү дээ.

Үүнээс гадна нийгмийн даатгалаас хөнгөлөх хөнгөлөлттэй эмийн асуудлыг хэрхэн яаж шийдэж байгаа, эмийн үйлдвэр, эм ханган нийлүүлэх байгууллагын тусгай зөвшөөрөл хэрхэн олгож байгаа, олгосныг яаж сунгаж байгаа, Эрүүл мэнд, эм хангамжийн байгууллага дахь албан тушаалтнуудын хамаарал бүхий этгээдүүдийг сонсголын үеэр зарлалаа.

-Эрүүл мэндийн яамны удирдах албан тушаалтнууд бүгд хамаарал бүхий компанитай байсан нь танилцуулагдсан ч зарим нь гүтгэлээ хэмээх тайлбарыг хийж байна л даа. Тэр дундаа нэг компани руу чиглэж байна ч гэх шүүмжлэл мэр сэр гарлаа. Үүнд та ямар тайлбар өгөх вэ?

-2018-2023 оныг хүртэлх зургаан жилийн хугацаанд Эрүүл мэндийн яам, түүний салбар зөвлөл, агентлагуудад ажиллаж байсан, шийдвэр гаргаж байсан эрх бүхий албан тушаалтнуудыг хамааруулж ярьсан. Эрүүл мэндийн яамны одоогийн бүтэц бүрэлдэхүүний 80 гаруй хувь нь хамааралтай гэж зарим хүмүүс буруу ойлгоод байх шиг байна лээ. Тэнд 2018-2023 онд ажиллаж байсан хүмүүсийн зарим нь ажлаасаа халагдчихсан байхыг үгүйсгэхгүй.

Тэтгэвэрт гарчихсан байж ч болно. Мөн Эрүүл мэндийн даатгалын ерөнхий газар, Хүний эмийн зөвлөл, комиссын бүрэлдэхүүнд, НЭМГ зэрэг салбар гол байгууллагуудад газар хэлтсийн дарга нараас дээш түвшинд ажиллаж байсан хамаарал бүхий компаниуд сонсголоор яаж гарч ирэв. Ардаа дандаа эм ханган нийлүүлэх байгууллагуудтай, нэгдмэл сонирхолтой, хамаарал бүхий этгээдүүд байна. Шинжээч нар УБЕГ-ын лавлагаагаар баталгаажуулж гаргаж ирж байгаа шүү дээ. Түүнээс зохиомлоор гаргахгүй. Хэн нэгнийг гүтгэхгүй. Шинжээч нар гаргасан мэдээлэлдээ хариуцлага хүлээнэ. Хүнийг гүтгэсэн бол өөрсдөө хариуцлага хүлээнэ.

Тиймээс улсын бүртгэлийн лавлагаан дээр үндэслэж овог нэр, регистрийн дугаар дээр нь үндэслэж гаргаж ирж байгаа юм. Энэ компанитай ах дүүс, гэр бүлээрээ ийм хамааралтай гэж маш нарийн гаргадаг юм байна. Түүнээс түр хорооны УИХ-ын гишүүд хүмүүсийн нэрийг гаргаж ирж цоллоод байгаа юм биш. Бид ч гэсэн үзэгчидтэй адил хэлэлцүүлгийн өглөө материалаа авч байгаа юм. Учир нь шинжээч нарын материал гадагш задрах ёсгүй. Хоёрдугаарт, хараат бусаар ажиллах ёстой. Түүнээс захиалга аваад түүний хамаарал бүхий гэж гаргаж ир, үүнийг далд хий гэж хараат байж болохгүй. Тиймээс УИХ-ын гишүүд хамаарал бүхий этгээдийн мэдээлэлтэй өглөө нь танилцаж байгаа юм.

-Ковидын үеийн худалдан авалтаар ямар зөрчлүүд илэрсэн бэ?

-Ковид хүнд байсан уу, хүнд байсан. Хил гааль хаалттай байсан уу, байсан. Ойлгож байгаа. Энэ үед вакцинаас авахуулаад эм тарианы нөөц хүрэлцээ шаардлага байсан уу, байсан. Гэхдээ ковид нэрийн дор хууль зөрчиж болохгүй. Тиймээс шууд худалдан авалтуудыг ихээр хийсэн байна. Хэрэглээнээс хэтэрсэн эм тариануудыг тооцоо судалгаагүйгээр ихээр авсан. 11 тэрбум төгрөгийн бүтээгдэхүүний хугацаа нь дуусчихсан устгалд оруулах гээд байж байна. Энэ юуг харуулж байна гэхээр хичнээн хэмжээний эм, тариа хэрэгтэй гэдгээ тооцоогүй, хэрэглээнээсээ давсан захиалга хийсэн байна. Ковид хэзээ дуусахыг мэдэхгүй учраас нөөцтэй болж байвал гэж хандсан. Иймэрхүү алдаанууд гарсан байна.

Шинжээч нар олон кейсүүдийг гаргаж ирсэн. Иннолобин дархлааны бэлдмэлийг хуурамчаар үйлдсэн байхыг үгүйсгэхгүй. Хэрэглээд хүний амь нас эрсдсэн байхыг үгүйсгэхгүй асуудал яригдсан. Гаднаас 109 мянган ширхэг дусал хөлдүү орж ирсэн. Тээвэрлэлтийн горимм алдагдсан. Орж ирээд лабораторид шилжлүүлсэн. Шинжилгээнд тэнцэхгүй байна гээд буцаасан. 21 хоногийн дараа лабораторид шинжлүүлж тэнцэнэ гэж гаргуулаад эмчилгээ үйлчилгээнд оруулсан байж болзошгүй. Устгасан гэж ярьж байх шиг байсан. Бид хардаж байгаа. Учир нь Монгол Улсад эм, эмнэлгийн хэрэгслийн аюултай хог хаягдлыг устгадаг хоёрхон үйлдвэр бий. Тэр хоёр эмнэлэг тухайн хугацаанд 30, 40-хөн кг дусал устгасан. Өөр баримт байхгүй. Гэтэл энд 5.4 тонноор яригдаж байгаа шүү дээ. Тиймээс тэр дусал худалдаанд гарсан байх магадлал өндөр.

Хүний эмийн зөвлөл нь АСЕМ нэрийн дор нэг удаагийн хурлаар 50 нэр төрлийн эмийг бүртгэж авсан асуудал мөн сонсголоор танилцуулагдлаа. Бүртгэнэ гэдэг нь эмийн шинжээч дүгнэлтээ гаргасны дараа лабораторид оруулна. Ингээд эмчилгээнд ашиглаж болно гэсэн дүгнэлттэй байх ёстой. Эмнэл зүйн хувьд доторх найрлага нь хүрч байгаа эсэхийг бүртгэж авдаг. Гэтэл огт ийм зүйл байхгүйгээр хуралдаанд оруулж ирсэн. Бүртгэж авахгүй гэж байхад шүүхэд хандаж, шүүхийн шийдвэрээр бүртгэж авсан байгаа юм. Нэг удаагийн хурлаар 147 эмийг оруулж ирж бүртгэж авсан байх жишээтэй. Энэ мэтээр олон талын зөрчил илэрсэн. Зарим нэг нь албан тушаалаа хэтрүүлсэн, урвуулсан байна. Эрүүгийн шинж чанартай байж болохуйц зөрчил байна гэдгийг Түр хороо гаргасан. Эрүүл мэндийн салбар, тэр дундаа эмийн асуудал дээр улаан гэрэл асчихсан байна. Энэ асуудлаар Үндэсний аудитын газар хэдэн жилйин өмнө шалгалт шүүлэг хийсэн. Аль хэзээний авах арга хэмжээг нэг бүрчлэн хэлж өгч дүгнэлт зөвлөж гаргасан. Харамсалтай нь тэр үеийн Эрүүл мэндийн сайд нарын тэр чиглэлээр авсан арга хэмжээ тодорхой бус. Авсан арга хэмжээнийхээ тайланг эргүүлж ирүүлсэн зүйл байхгүй байна. Нэг үгээр хэлбэл, үл ойшоосон. Сонсголоор иргэдийн мэдэх эрхийг хангаж өгсөн.

Хэрвээ энэ сонсгол хийгдээгүй байсан бол олон нийт мэдэхгүй ийм байдлаар хэдий хүртэл явахыг хэлж мэдэхгүй байна. Тиймээс олон нийтийн эрх ашгийг хангах хамаарсан асуудлаар сонсгол хийлээ. Эмийн асуудал танд ч, надад ч хамаатай. Хүн бүр, айл бүртэй хамаатай учраас эмийн хэрэглээ, эмийн хяналтын тогтолцоо, бидний хэрэглэж байгаа эм чанартай, баталгаатай гэдгийг хэлж мэдэхгүй байна. 100 хувь баталгаатай гэж хэлэхэд учир дутагдалтай байна. Учир нь хяналтаа тавьж чадахгүй байна. Хяналт байхгүй байна гэдэг нь хэмжиж чадахгүй байна гэсэн үг.

-Ашиг сонирхол, албан тушаалын зөрчил гаргасан хүмүүст хариуцлага тооцох боломжтой юу. Сонсголоор гарч ирсэн асуудалд хариуцлага тооцож чадахгүй буцаад замхарчих вий гэсэн болгоомжлол олон нийтэд байх шиг байна?

-Сонсголоор яригдсан зөрчлөөс эрүүгийн шинж чанартай асуудал бага. Тэд эмийн бизнес, эм ханган нийлүүлэх байгууллага а жиллуулж болно. Хориглооогүй. Хамгийн гол тухайн албан тушаалтан нийтийн эрх ашгийн төлөө ажиллана гээд албан тушаал хашиж байгаа шүү дээ. Гэтэл тухайн хурлын шийдвэр гаргалтад, эмийн бүртгэлтэй, лицензтэй холбоотой асуудал ярих гэж байхад хамаарал бүхий бол ашиг сонирхлын мэдүүлгээ бөглөж би энэ асуудалд орж болохгүй, санал өгч болохгүй гээд гарах ёстой.

Гэтэл хуралд оролцоод, зөвлөлийн гишүүнээр нь, нарийн бичгээр нь ажиллаад саналаа өгчихсөн байгаа юм. Сонсголын үеэр АТГ-ын комиссарууд хэлсэн шүү дээ. Үндсэн хуулиас эхлээд авлигын эсрэг хууль, Ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх хууль зэрэг олон хуулийг зөрчиж байгаа үйлдэл гэж хэлсэн.

Ковид нэрийн дор тэр олон эмүүдийг шууд худалдан авалт хийсэн. Нийт 30 гаруй тэрбум төгрөгийн асуудал яригдаж байх шиг байна лээ. 30 гаруй тэрбум төгрөгийн асуудалд хэний компани орсон байна. Нөгөө хамаарал бүхий албан тушаалтнуудын компани шууд худалдан авалтад орсон уу, үгүй юу. Үүнийг хууль хяналтын байгууллага эрх хэмжээнийхээ хүрээнд судална. Түр хорооны, шинжээчийн асуудал биш. Бусдад ямар хэмжээний хохирол учруулсан, тухайн асуудлаас үүдэж ямар хохирол учирсан байгааг, хүний амь нас эрсдэх аюултай байсан эсэх, эрүүл мэндэд хохирол учирсан эсэхийг тогтоож хамаарал бүхий этгээдүүдийг хөөх нь хууль хяналтын байгууллагуудын ажил.

Бид нотлох баримтын хэмжээнд байгаа байдлыг илрүүлсэн. Дураараа цээжний бангаар хандаж байгаа юм биш. Зарим хүмүүс би мэдэхгүй, хамааралгүй гэсэн гомдол гаргаж байх шиг байна лээ. Нотлох баримтын хэмжээнд гаргаж ирсэн асуудал. Хэрвээ тийм санал гомдолтой байгаа бол гомдлоо ирүүлж болно, тухайлан шалгуулж болно. Ямар компаниар ямар хамаарлаар энэ компанитай нэгдмэл сонирхолтой юм бэ, хамаарал бүхий гэж үнэлэгдсэнээ шинжээчтэй холбогдоод зуучилж өгөхийг үгүйсгэхгүй. Нэр төрөө сэргээлгэнэ гэсэн асуудал ярьж байх шиг байна лээ.

Маш цөөхөн хүмүүсээс гомдол гарч байх шиг байна лээ. Ер нь дийлэнх олонх нь хүлээн зөвшөөрч байгаа. Гомдолтой байгаа бол түр хороо, түр хорооны даргад гомдол ирүүлж болно.

Нөгөө талаар энэ салбарт үнийн өсөлт, монополийн асуудал байна.

Өнөөдөр монголчууд жилд 8.4 мянган тонн эмийг “идэж” байна. Импортоор орж ирж байгаа эмийн 80 хувийг нь тав, зургаахан компани нийлүүлж байна. Үлдсэн 20 орчим хувийг бусад компаниуд оруулж ирдэг юм байна. Тиймээс энэ салбарт шударга өрсөлдөөн байна уу, үгүй юу. Үүнийг ШӨХТГ судалж давуу эрхтэй байна гэсэн дүгнэлт гарсан. Өрсөлдөх эрхийг ингэж хаасан байна. Дээр нь хамаарал бүхий албан тушаалтнууд нь шийдвэр гаргалтад байх жишээний. Зүй тогтлоороо ийм зүйл байж болохгүй шүү дээ. Хэдхэн компаниуд үгсэн хуйвалдаж эмийн үнийг өөрсдийн дур зоргоор тогтоож байна.

Ковидын үеийн тооцоо судалгаагүй оруулж ирсэн 11 тэрбум төгрөгийн эм бол алдагдал байна. Тухайн компаниуд бусад эмүүдийн үнийг нь өсгөж алдагдлаа нөхнө. Өөрөөр хэлбэл, хэрэглэгч алдаглыг үүрч байгаа юм.

-Сонсголоос гарах үр дүн нь юу вэ?

-Богино хугацаанд шууд үр дүн гарна гэж хэлж чадахгүй. Сонсголын үеэр би “Сонсгол дууслаа маргааш нь эмийн үнэ бууж, чанар нь сайжирчихна” гэж ойлгож болохгүй шүү гэж иргэдэд анхааруулж хэлсэн. Гэхдээ бид эмийн чанарыг сайжруулах, үнийг буулгахын төлөө явж байгаа. Сонсгол дуусаад тайлангаа УИХ-д хэлэлцүүлнэ. Цаашид авах арга хэмжээний тогтоолын төсөл боловсруулна. Тогтоолын төслөөр Засгийн газар, Эрүүл мэндийн яаманд чиглэл өгнө.

Сонсголын үеэр 31 сэдэв танилцуулагдсан. Сэдэв бүрт холбогдох зөрчлүүдийг олон нийтэд сонсголоор мэдээлсэн. Сэдэв бүр дээр авах арга хэмжээний асуудал яригдана. Энэ бүр дээр энэ олон заалттай тогтоолын төсөл боловсруулагдаж таарна. Засгийн газар энэ чиглэлээр тодорхой арга хэмжээ ав гэж үүрэг өгнө. Мэдээж авсан арга хэмжээнийхээ тайланг эргэж хугацаатай мэдэгд гэсэн. Тиймээс үр дүн богино хугацаанд шууд гарна гэхээсээ урт хугацаанд цогц арга хэмжээний хүрээнд гарна. Эхлээд хууль эрх зүйн орчин, стандартыг шинэчлэх ёстой.