Бид энэ удаагийн ду­гаар­­таа дэлхийн хамгийн хөг­­­жилтэй улстөрийн на­муу­дыг сонирхуулахаар шийд­­­лээ. Уншаад, харь­цуу­лаад алинд нь элсэх хүсэл­тэй байгаадаа дүгнэлт хийгээрэй. Юуны өмнө ажлаас сайн дураар зайлсхийсэн Ажил­гүйчүүдийн холбоо хэмээх нам гэж бий. Дани улсын энэ намыг 1979 онд жүжигчин Якоб Хаугаард найзуудынхаа хамт байгуулсан түүхтэй. Ажилгүйчүүдийн нам бай­­гуулагдсан даруйдаа пар­­­­­ламентын сонгуульд орол­­­цож, 1994 онд хүртэл зас­гийн эрхийн төлөө тэмцсэн. Тус намын сонгуулийн мө­рийн хөтөлбөр үргэлж “тэ­нэг” санаануудаар дүүрэн ажээ.

Тухайлбал бүх хүнд Зул сараар бэлэг өгнө, эсвэл цэ­цэрлэгт хүрээлэнд байгаа нугаснуудыг хооллоход их хэмжээний талх олгоно зэ­­­рэг асуудлыг мөрийн хө­төл­­­бөртөө тусгадаг байв. Үүнээс гадна Якоб Хаугаард сонгуулийн сунгаа бүрийн дараа намынхаа санд төв­лөрсөн мөнгийг үрж, найз нө­хөд, дэмжигчдээ хиам, шар айр­гаар дайлдаг байжээ. Харин 1994 онд түүнд аз дайрч, Данийн парламентад сонгогдсон. Гэвч Хаугаард зөвхөн хөгжиж, баясахын үүднээс сонгуульд оролцдог байсан тул залхаж, дөрвөн жил хуралд суусны дараа дахин сонгуульд өрсөлдөхөө больсон байна.

Хоёрдугаарт, Канадын нохой зодоончийн намыг нэр­­­лэж байна. Мэргэжлийн но­хой зодоончид хөгжөөн дэм­­­жигчидтэйгээ хамтран на­мынхаа тэргүүнийг сон­гожээ. Ингээд Квентин Бар­бони гэгч нохой зодоонч на­мын даргаар шалгарч, улс­төрийн амьдралд хөл тавьсан байна. Гэтэл тэрбээр намын дарга болмогцоо Канадын улс­төрийн гадаад бодлого, зэвсгийн асуудал, тэр бүү хэл олзлогсод атомын бөмбөг дэлбэлбэл яах вэ зэрэг чухал асуудлыг хөндөх болжээ. Харам­салтай нь, ийм зүйл яриад тэд сонгогчдын дэмж­лэгийг авч чадалгүй, 2000 оноос хойш сураг алдарсан байна.

Ер нь Канадад улстөрч байна гэдэг хамгийн уйт­гартай, залхуутай ажил. Тий­­мээс улстөрийг бага зэ­рэг хачирхалтай болгох үүд­­нээс янз бүрийн намууд үе үе байгуулагддаг гэнэ. Ту­хайлбал 1963 онд “Хирс” хэмээх намыг Жак Феррон гэгч байгуулаад, 40 жилийн турш сонгуульд оролцжээ.

Эхэндээ тус намаас пар­ла­ментын сонгуульд ердөө нэг хүн нэр дэвшиж байсан бол нам задрах үед энэ тоо 120 болж нэмэгдсэн байна. Намын гишүүд дүрмийн дагуу дуртай хөтөлбөрөө гар­­гаж болно. Жишээлбэл на­­мын гол хүч болсон инээд­мийн жүжигчид АНУ-ыг Ка­надтай нэгтгэх, Канад улсын өрийг намын “Виза” зээ­лийн картнаас төлөх, бүх хууль дүрмийг халж, гэмт хэргийг зогсоох зэрэг асуудлыг хөнддөг байв.

Харамсалтай нь 1993 онд Канадад Сонгуулийн тухай хууль өөрчлөгдөж, “Хирс” нам хачирхалтай мөрийн хө­төлбөр гаргах боломжгүй болжээ. 1989 онд Польшид ком­мунист дэглэм нуран унаж, ардчилалд шилжихэд 100 гаруй нам байгуулагджээ. Яг энэ үеэр уламжлалт ундаа болох пивонд дур­тай польшууд шар айр­ганд дурлагсдын намыг бай­­­гуулсан аж. Анхны сон­­­гуулиараа тус нам гур­ван хувийн санал буюу Польшийн парламентын 16 суудлыг авч чаджээ.

Тус намаас парламентад орж ирсэн гишүүд эхний ху­ралдаа халамцуу ирсэн гэлцдэг. Тэгвэл 1960-аад онд АНУ-д олон соёлын хэв шинжийг агуулсан хиппи хөдөлгөөн бий болсон. Гэхдээ түүнийг “ийппи” (Youth International Party буюу Олон улсын залуучуудын нам гэдгийг товчилсон нэр) хэмээн нэрлэдэг байжээ. Америкийг нэгдмэл анархист улс болгох зорил­готой хэт даврагсад тус на­мыг удирддаг байв. Тэд газар тариаланг нэлэнхүйд нь хөгжүүлж, марихуаныг хүссэн хүн бүрт үнэгүй тү­гээхийг уриалдаг байжээ.

Тус нам олны анхаарлыг татахын тулд гахайг Ерөн­хийлөгчид нэр дэвшүүлж, Нью-Йоркийн биржийн үйл ажиллагааг тасалдуулж, олон сая долларыг байгууллагын зааланд салют болгон хийс­гэж байсан түүхтэй.   Энэ мэтчилэн овилгогүй үйлдэл олныг үйлдсэн тус на­мын нэр хүнд унасан ч өдгөө зарим гишүүн нь хаа нэгтээ хачирхалтай үйлдэл хийсээр байгаа аж. Гэхдээ “ийппи”-гийн ихэнх нөлөөтэй гишүүн нь өдгөө том бизнесмэнүүд бол­сон байна.