Улсын бүртгэлийн ерөнхий хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн бусад хуулийн төслүүдийн эцсийн хэлэлцүүлгийг хийж баталсан. Энэ талаар УИХ-ын гишүүн Л.Мөнхбаатартай ярилцлаа. 

-Улсын бүртгэлийн тухай багц хуулиудыг баталлаа. Хуулийн ажлын хэсэгт орж ажилласан хүний хувьд энэ хуулийн талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөхгүй юу? 

-Улсын Их Хурал бүртгэлийн багц хууль буюу Улсын бүртгэлийн ерөнхий хууль, Иргэний улсын бүртгэлийн тухай, Хуулийн этгээдийн улсын бүртгэлийн тухай, Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулиудыг шинэчлэн баталлаа. Улсын бүртгэлийн ерөнхий газрын даргаар ажиллаж байсан учраас хуулийн төслийн ажлын хэсэгт орж ажиллахад, мэдээж өмнө ажиллаж байсан туршлага, хуулийг практикт хэрэгжүүлэхэд ямар хүндрэл, бэрхшээл учирдгийг мэдэх учраас ойр байлаа.

-Улсын бүртгэлийн багц хуулиуд батлагдаад 4 жил ч болоогүй байхад дахин шинэчлэн баталж байна. Ийнхүү богино хугацаанд хууль өөрчилсөн нь ямар ач холбогдолтой вэ?

-Төрөөс иргэдэд үзүүлж байгаа нийт үйлчилгээний 70 орчим хувь нь улсын бүртгэлийн үйлчилгээ байдаг. Тэгэхээр Улсын бүртгэлийн хууль тогтоомжийг ойрхон хөндөх нь  нэг талаас, хуулийн хэрэгжилтэд сөрөг боловч, орсон өөрчлөлтийн агуулга нь нийгэмд, иргэн, хуулийн этгээдийн үйл ажиллагаанд эерэг үр нөлөө үзүүлнэ.

Эдгээр хууль батлагдсаны гол ач холбогдлыг ерөнхий агуулгаар нь хэлбэл,

Нэгдүгээрт, улсын бүртгэлийн үйл ажиллагааг иргэн, хуулийн этгээдийн хувьд төдийгүй бүртгэлийн байгууллагын хувьд хөнгөвчилж байгаа.

Хоёрдугаарт, төрийн бусад үйлчилгээ үзүүлэхэд ч улсын бүртгэлийн мэдээллийг иргэнээс аль болох шаардахгүй байх боломжийг бүрдүүлэхийг зорьсон.

Гуравдугаарт, төрийн мэдээллийн нэгдмэл байдлыг хангаж, төрийн байгууллагууд мэдээлэл харилцан солилцох боломж, хурдыг нэмэгдүүлснээр төрийн байгууллагын үйл ажиллагаанд бүхэлдээ дэвшил гарна гэж үзэж байгаа.

Дөрөвдүгээрт, бүртгэлийг цахим хэлбэрээр хийх эрх зүйн үндсийг тогтоож өгсөн. 

-Ер нь улсын бүртгэл хийх нь ямар ач холбогдолтой юм бэ? Улсын бүртгэлийг багасгах, илүү хялбарчлах нь зүйтэй санагддаг?

-Улсын бүртгэл гэдэгт иргэний, хуулийн этгээдийн, эд хөрөнгийн эрхийн 3 бүртгэл ордог бөгөөд эдгээр нь төрийн суурь бүртгэл болдог. Өөрөөр хэлбэл, энэ 3 төрлийн бүртгэлд дээр үндэслэн төрийн төдийгүй хувийн хэвшлийн бүх үйл ажиллагаа явагддаг, татварын харилцаа, нийгмийн даатгал, халамж, цэргийн бүртгэлийн, хил, гаалийн, хөдөлмөрийн, түрээсийн, банк, санхүүгийн гэх мэт. Иймээс ч улсын бүртгэлийг улсын тогтнолын баталгаа гэж үздэг.

Хялбарчлах зорилгоор улсын бүртгэлийг хасах юм уу, үндсэн суурь зарчмыг нь ч өөрчилж болохгүй. Гол нь бүртгэлийн процесс ямар байх, түүнийг хэрхэн  хялбар, шуурхай болгох зэрэг асуудал л энд яригдана.

Хөнгөвчилнө, шуурхай болгоно гээд бас улсын бүртгэлийн үндсэн зарчмыг алдагдуулж болохгүй. Улсын бүртгэл үнэн зөв байх ёстой, бүртгэл үнэн зөв байдлыг хангаж чадахуйц бүртгэлийн процесс байх ёстой.

-Яг ямар бүртгэлийн процессыг хэрхэн хөнгөвчилж байна вэ. Жишээ татаад, иргэний бүртгэлийн хувьд тодруулахгүй юу? 

-Иргэний 13 төрлийн бүртгэлээс 9 бүртгэлийг харьяалал харгалзахгүй бүртгэхээр тусгалаа. Тухайлбал, Хөвсгөл аймгаас Улаанбаатарт сурч байгаа оюутан иргэний үнэмлэхээ гээгээд дахин авах бол Хөвсгөл аймагт очиж, үнэмлэх дахин авах хүсэлтээ биечлэн гаргах бөгөөд Хөвсгөл аймгийн улсын бүртгэгч иргэний үнэмлэхийг дахин олгуулах захиалгыг Улаанбаатар уруу явуулна, Улаанбаатарт үнэмлэхийг хэвлэн  тодорхой хугацааны дараа Хөвсгөл аймаг руу явуулах бөгөөд тэр хооронд хотод буцаж ирсэн оюутан эргээд Хөвсгөлрүү буцан очиж иргэний үнэмлэхээ авдаг зохицуулалт байсан.

Үүнийг нутаг дэвсгэрийн харьяалал харгалзахгүй бүртгэхээр буюу иргэний үнэмлэхийн болон бусад 8 төрлийн бүртгэлийн үйлчилгээг зөвхөн өөрийн харьяалагдах засаг захиргааны нэгжээс биш өөрийн байгаа газрын бүртгэлийн байгууллагаас авах боломжтой болсон.

Мөн бүртгэлийн 6 төрлийн гэрчилгээ өгдөг байсныг 3 болгож багасгасан, тухайлбал, гэрлэлт цуцалсны гэрчилгээ иргэнд өгөх шаардлагагүй, улсын бүртгэлд бүртгээд, иргэн шаардлагатай бол  лавлагаа авах боломжтой гэж үзсэн.

Дараагийн нэг асуудал бол, насанд хүрсэн иргэний энгийн гадаад паспортын хүчинтэй хугацааг 1 болон 5 жилээр олгож, паспортын хуудас нь ижил байхад хүчинтэй хугацаанаас шалтгаалан ялгаатай үнэ тогтоож, сунгалт хийж байсныг өөрчилж, 10 жилийн хугацаагаар, сунгалтгүй олгохоор болсон. Харин паспортын хуудасны тоог нэмэгдүүлэх, сонголттой байх ёстой бөгөөд үүнийг Засгийн газар паспортын загварыг батлахдаа анхаарах хэрэгтэй.

Түүнчлэн иргэн өөрийн биеэр бүртгэлийн байгууллагад очиход нь ч бүртгэлийн байгууллага өөрт байгаа мэдээлэл буюу иргэний үнэмлэх, төрсний гэрчилгээ гэх мэт баримт бичгийг шаарддаг байсныг иргэнийг өөрөө мөн гэдгийг хурууны хээгээр таних боломжтой тохиолдолд улсын бүртгэгч өөрт байгаа 9 төрлийн мэдээллийг шаардахгүй байхаар зохицуулсан. Энэ мэтчилэн иргэний бүртгэлийн төрөл бүрээр нарийвчлан яривал, иргэнд хялбарчлах төрлийн зохицуулалтууд туссан.

-Хуулийн этгээдийн улсын бүртгэлийн хувьд ямар зарчмын өөрчлөлт орж байгаа вэ?

-Нийт 170 000 гаруй хуулийн этгээд улсын бүртгэлд бүртгэгдсэн байдаг. Бүртгэлийн байгууллага эдгээр бүртгэлтэй хуулийн этгээдийн бүртгэлд өөрчлөлт оруулах, лавлагаа, мэдээлэл өгөх үйлчилгээ үзүүлэхээс гадна хуулийн этгээдийг шинээр бүртгэх үйлчилгээ үзүүлдэг.

Зарчмын өөрчлөлт нь Хуулийн этгээдийн хэлбэрийг Иргэний хуульд нийцүүлэн өөрчилсөн явдал бөгөөд энэ нь хууль хоорондын зөрчлийг арилгаад зогсохгүй, цаашид тодорхой хэлбэрийн хуулийн этгээдүүд бусад хууль тогтоомжийн хүрээнд аливаа харилцаанд ороход илүү тодорхой, ойлгомжтой болж байгаа.

Түүнээс гадна мэдээж, бүртгэлийн үйл ажиллагааг хялбаршуулах зарчмыг барьсан. Тухайлбал, бүртгэлийн байгууллага хуульд заагаагүй баримт бичиг авч ирэхийг  шаарддаг байсныг өөрчлөн зөвхөн хуулиар заасан баримт бичгийг шаардах, зарим төрлийн бүртгэлийн үйлчилгээг үзүүлэх хугацаа тодорхойгүй байснаас иргэн, хуулийн этгээдийг чирэгдүүлдэг байсан тул хуульд хугацааг тодорхой зааж өгөх, зарим төрлийн үйлчилгээ, тухайлбал, хуулийн этгээдийн гэрчилгээ, тамга тэмдгийг дахин авах зэрэг нь хуулийн зохицуулалтгүй байснаас ойлгомжгүй байдал үүсгэж, хүндрэл учруулж байсныг хуулиар зохицуулах зэрэг өөрчлөлтүүд орсон.

-Бүртгэлийн үйл ажиллагааг цахимжуулах асуудлыг хуульд тусгасан талаар дурдсан. Энэ нь иргэн, хуулийн этгээдэд яг ямар тодорхой үр нөлөөтэй вэ?

-Бүртгэлийн цахим үйлчилгээг явуулах эрх зүйн үндсийг хуульд тусгасан. Одоо  бүртгэлийн үндсэн үйл ажиллагаа цаасан суурьтай явагдаж байгаа. Хууль хүчин төгөлдөр болсноор улсын бүртгэлийг цаасан болон цахим  хэлбэрээр хийнэ. Ингэснээр эхний ээлжинд зарим бүртгэлийн үйлчилгээг цахимаар авах боломжтой болж байгаа. Гэхдээ цахим бүртгэлийн үйлчилгээг хэрэгжүүлэхэд тодорхой хэмжээний зохион байгуулалтын ажлууд болон хөрөнгө оруулалтын арга хэмжээ шаардлагатай байгаа.

Нэгдүгээрт, өмнө хийгдсэн улсын бүртгэлийн бүх мэдээллийг цахим хэлбэрт бүрэн оруулах шаардлагатай. Одоогийн байдлаар ойролцоогоор иргэний болон эд хөрөнгийнх 100%, хуулийн этгээдийнх 66%  мэдээлэл цахим хэлбэрт орсон.

Хоёрдугаарт, улсын бүртгэлийг анхан шатандаа  Монгол Улсын бүх сумд, хороо, цаашлаад, аймаг, нийслэл, дүүрэг болон Ерөнхий газартаа хийдэг. Тэгэхээр улсын бүртгэл хийгдэж байгаа нэгж бүр интернетэд холбогдсон байх шаардлагатай. Одоогийн байдлаар 330 сумаас 28 сум өндөр хурдны шилэн кабельд холбогдоогүй бөгөөд энэ жилдээ 4-5 сум шинээр холбоно.

Гуравдугаарт, интернетэд холбогдсон бүртгэлийн нэгжүүд нь улсын бүртгэлийн мэдээллийн системд нэвтрэх техникийн нөхцөлийг хангах ёстой.

   Энэ 3 нөхцөл бүртгэлийн нэгж бүрд хангагдсанаар хуульд заасан хүрээнд цахим бүртгэл хийх асуудал бүрэн утгаар хэрэгжих боломжтой болно.

Иймд төрийн мэдээлэл солилцох, түүний аюулгүй байдлыг хангах, өгөгдөл хамгаалах, цахим засгийг бэхжүүлэхтэй холбогдсон эрх зүйн орчныг боловсронгуй асуудлыг судлан, шийдвэрлүүлэх чиглэлийг Засгийн газарт өгсөн.

-Улсын бүртгэлийг цахимжуулах ажил хийгдэж бүрэн дууссанаар биечлэн бүртгүүлэх, аливаа цаас нэхэх асуудал бүрэн байхгүй болох уу?

-Энд нэг зүйлийг тодруулан хэлэхэд, улсын бүртгэлийн үйлчилгээг цахим хэлбэрт шилжүүлэх хэдий ч цаасан бүртгэл давхар хийгдэх ёстой. Энэ бол бүртгэлийн мэдээллийн аюулгүй, найдвартай байдлын асуудал юм. 

 Бүртгэлийн цахим үйлчилгээ нэвтэрснээр иргэдийг биечлэн нааш, цааш явуулж, олон бичиг баримт шаардахгүйгээр бүртгэх боломжтой. Харин бүртгэлийн баримт бичиг хэвлэгдэн цаасан хэлбэрээр хувийн хэрэгт хадгалагдах ёстой.

Нөгөөтэйгүүр, ийнхүү цахимжуулах ажил хийгдсэнээр  цаашдаа буюу ирээдүйд бүх улсын бүртгэл харьяалал харгалзахгүй хийгдэх, магадгүй иргэний, хуулийн этгээдийн, эд хөрөнгийн эрхийн гэлгүйгээр бүх улсын бүртгэгч аль ч бүртгэлийг хийх, цаашлаад иргэн бүртгэлийн үйлчилгээг биечлэн очиж авах шаардлагагүй болох зэрэг боломж бий болно. Гэхдээ энэ шатанд хүрэхэд, эдгээр хуулийг дахин өөрчлөх шаардлага гарах байх.

-Засгийн газар цахим мэдээллийн “Хур”  системийг нэвтрүүлсэн. Тэгэхээр “Хур” системд улсын бүртгэлийн мэдээлэл орох боломжгүй гэсэн үг үү?

-Энэ бол төрийн цахим мэдээллийн нэгдсэн систем бөгөөд уг системд 40 гаруй байгууллага мэдээлэл оруулах ёстойгоос одоогийн байдлаар 27 байгууллага мэдээллээ байршуулаад байгаа юм. Улсын бүртгэлийн байгууллага нь энэ системийн нэг мэдээлэл нийлүүлэгч бөгөөд бүртгэлийн мэдээлэл мэдээллийн нэгдсэн системд байршсан.

Улсын бүртгэлийн ерөнхий хуульд нээлттэй, хаалттай, иргэн, хуулийн этгээдийн зөвшөөрлөөр авч болох,  хязгаартайгаар нотариатчаар дамжуулан авч болох улсын бүртгэлийн мэдээллийн төрлийг нарийвчлан зааж өгсөн.  Энэ хуулийн хүрээнд мэдээлэл “Хур” системд орсон байх ёстой.

-Банкнаас үйлчилгээ, зээл авахад төрд байгаа мэдээллийг иргэдээс шаарддаг. Энэ нь иргэд, компаниудад чирэгдэл учруулдаг. Тэгэхээр банк зэрэг иргэд ихээр үйлчлүүлдэг зарим хувийн байгууллага улсын бүртгэлийн мэдээллийг үндсэн эх сурвалжаас нь буюу тухайн иргэнээр дамжуулахгүй авах боломж бий юу?

-Банкны хувьд тухайлбал, зээл олгоход иргэний, хуулийн этгээдийн, эд хөрөнгийн эрхийн бүртгэлийн мэдээлэл аль аль шаардлагатай.

Хаалттай, нээлттэй мэдээллийн асуудлыг бид Улсын бүртгэлийн ерөнхий хуулиар зохицуулсан. Нээлттэй мэдээллийг хэн ч харах боломжтой, хаалттай буюу төрийн нууцад хамруулснаас бусад мэдээллийг иргэн, хуулийн этгээдийн зөвшөөрлөөр сонирхогч этгээд авах боломжийг хуулиар нээсэн.

Техникийн болон зохион байгуулалтын шийдэл шаардлагатай, өөрөөр хэлбэл, иргэн, хуулийн этгээдийг цахим орчимд таних, Цахим гарын үсгийн хуулийг бүрэн утгаар хэрэгжүүлэх, түүнчлэн иргэний хурууны хээгээр дамжуулан шаардлагатай бүртгэлийн мэдээллийг банк харах боломжтой байх, түүнчлэн тухайн иргэнд түүний ямар мэдээллийг хэн, хэзээ авсан талаар мэдээлэл тогтмол очдог байх, улсын бүртгэлийн мэдээллийн системийн аюулгүй байдлыг хангах зэрэг нөхцөлүүд хангагдах ёстой.

Одоогийн байдлаар туршилтын журмаар зарим банк, үүрэн утасны операторууд “Хур” системд хандан бүртгэлийн мэдээлэл авч, үйлчилгээндээ ашиглаж байгаа. Цаашдаа улам өргөжүүлнэ.

- Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн талаар ямар дэвшилтэт асуудал хуульд тусгагдсан бэ?

- Мэдээж бүртгэлийн үйлчилгээг хөнгөвчлөх асуудал тусгагдсан. Тухайлбал, улсын бүртгэлийн байгууллага газрын харилцааны байгууллагатай дундын мэдээллийн сан үүсгэх замаар хоорондоо мэдээлэл солилцох, ингэснээр иргэд 2 төрийн байгууллагад давхар бүртгүүлэхгүй болно. Газар болон үл хөдлөх хөрөнгийн өмчлөл, эзэмшил, ашиглах эрхийн мэдээллийг нээлттэй болгож байгаа.

Дараагийн нэг том, зарчмын шинжтэй, дэвшилтэт асуудал бол төрийн өмчийн үл хөдлөх хөрөнгийн эрх, түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийг улсын бүртгэлд бүртгүүлэхээр хуульд шинээр тусгасан. Ингэснээр төрийн өмчийн асуудлыг илүү тодорхой, ил тод болох боломжтой.

-Улсын бүртгэлийн байгууллагын тогтолцоог хэвтээ болгох санал хуулийн хэлэлцүүлгийн явцад яригдсан. Та бүртгэлийн байгууллага босоо тогтолцоотой байх ёс гэдэг байр суурийг илэрхийлж байсан?

-Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Тогтохсүрэн төвлөрлийг сааруулах асуудлаарх ажлын хэсгийг ахлан ажиллаж байгаа бөгөөд төрийн зарим байгууллагын босоо тогтолцоог хэвтээ болгох буюу орон нутагт зарим бүрэн эрхийг шилжүүлэхтэй холбоотой асуудлаар хуулийн төслүүд санаачилсан.

 Энэ хүрээнд яригдсан нэг асуудал бол бүртгэлийн байгууллагын тогтолцоог хэвтээ болгох буюу аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн улсын бүртгэлийн газар, хэлтсийн даргыг Засаг дарга томилдог болох, эдгээр дарга нь бүртгэгч нараа томилдог байх агуулгатай хуулийн төсөл байсан.  

Үнэхээр бодит байдал дээр, сумын хувьд суманд үйлчилгээ үзүүлэх үүрэгтэй эмнэлэг, сургуулийн барилгаас эхлээд бусад өмч хөрөнгө нь аймгийн тайлан балансад бүртгэлтэй, ажиллаж байгаа багш, эмч ажилтнууд нь төрийн албанд хамаардаг, төсөв мөнгө нь салбарын сайдын багцад байдаг. Сумын удирдлагын мэдэлд иргэд нь л үлдсэн байна. Ийм эрх мэдэлтэй сумын удирдлага юу шийдэж, иргэдийнхээ ашиг сонирхлыг яаж хамгаалах нь ойлгомжтой.

Иймээс орон нутагт, ялангуяа суманд тодорхой төсөв хөрөнгө, удирдлагад нь ядаж сумандаа ажиллаж байгаа төрийн албан хаагчдыг томилох бүрэн эрх нь байх ёстой гэж үздэг.

 Гэхдээ улсын бүртгэлийн байгууллага бол үндэсний аюулгүй байдлыг хангах чиг үүрэгтэй байгууллага бөгөөд нэгдсэн удирдлага, тогтолцоотойгоор улсын бүртгэлийн үйл ажиллагааг явуулах ёстой гэсэн байр сууриа нэгдсэн хуралдаанд илэрхийлсэн. Улсын Их Хурал ч улсын бүртгэлийг байгууллагыг босоо тогтолцоо байлгах  шийдвэр гаргасан.

-УИХ-ын М.Билэгт энэ хуульд газар өмчлөлийн асуудлаар маш ноцтой заалт орсон талаар төслийн хэлэлцүүлгийн үеэр ярьж байсан. Энэ ямар учиртай асуудал вэ?

- Энэ бол хувь хүний ойлголтын зөрүүний асуудал гэхээс илүү хууль тогтоомжийн уялдаа, холбоогүй байдлаас үүссэн асуудал байсан. Иргэний хуулиар үл хөдлөх хөрөнгө буюу газар, түүнээс салгаж үл болох байшин барилга гэх мэт үл хөдлөх хөрөнгийн  эрхийн суурь харилцааг зохицуулдаг. Гэтэл Газрын тухай хуулиар газар өмчлөх эрх, түүнтэй холбоотой эрхийн асуудлыг Иргэний хуулийн суурь зарчмаас ялгаатай зохицуулсан байдаг.

Нөгөөтэйгүүр, тусгай хамгаалалтай газар нутгийг байгаль орчны яам, бэлчээрийг хүнс, хөдөө аж ахуйн яам, уурхайн газрыг нь уул уурхайн яам, бусад газрын алба тус тусдаа бүртгэж байгаагаас газрын нэгдмэл бодлого алдагдсан.

Иймд улсын бүртгэлийн багц хууль батлагдсантай холбогдуулан Газрын хууль тогтоомжийг Иргэний хуулийн суурь концепцид нийцүүлэн боловсруулж, Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэхийг Засгийн газарт даалгасан.

-Улсын бүртгэлийн ерөнхий хуулиар суурь 3 бүртгэлээс гадна, бүх бүртгэлийн асуудлыг зохицуулсан талаар хуулийн төслийн хэлэлцүүлгийн явцад яригдаж байсан. Улсын бүртгэлийн байгууллагад эдгээр бүртгэлийн чиг үүрэг ирнэ гэсэн үг үү?

-Улсын бүртгэлийн ерөнхий хууль гэдэг утгаараа хууль тогтоомжийн дагуу улсын хэмжээнд хийгдэж байгаа бүх бүртгэлд тавих ерөнхий шаардлагыг энэ хуулиар тогтоож өгсөн. Мэдээж суурь бүртгэл буюу улсын бүртгэлээс бусад бүртгэлийг төрөлжсөн бүртгэлд хамруулж, төрөлжсөн бүртгэл нь улсын бүртгэлд үндэслэх, эдгээр бүртгэлийн мэдээллийн сангууд хоорондоо мэдээлэл солилцох боломжтой байх зэрэг ерөнхий шаардлагыг хуулиар тавьсан. Яваандаа суурь болон төрөлжсөн бүртгэлийн мэдээллийн нэгдсэн сан үүсэх боломжийг бид харж байгаа.

 Тодруулан хэлэхэд, төрөлжсөн бүртгэлүүдийг одоо уг бүртгэлийг хөтөлж байгаа байгууллагууд нь үргэлжлүүлэн хийх бөгөөд улсын бүртгэлийн байгууллага ч гагцхүү суурь буюу иргэний, хуулийн этгээдийн, эд хөрөнгийн эрхийн  улсын бүртгэлээ л хийнэ.

-Эдгээр хуулийг хэрэгжүүлэхэд зохион байгуулалтын болон хөрөнгө оруулалтын, түүнчлэн хууль эрх зүйн хүрээний зэрэг олон ажлууд хийгдэх ёстой юм байна гэж ойлголоо. Хууль хэзээнээс хэрэгжиж эхлэх вэ?

-Үнэхээр олон ажлууд шаардлагатай байгаа. Гэхдээ үүнийг удаашруулж болохгүй, Улсын бүртгэлийн багц хуулиуд 2018.11.01-ний өдрөөс эхлэн хүчин төгөлдөр болно. Энэ хооронд одоогийн дүрэм, журмуудаа хуульд нийцүүлэн өөрчлөн батлах, зарим зохион байгуулалтын бэлтгэл ажлыг хангах, боломжтой техникийн шийдлүүдийг хийх зэрэг ажлуудаа дуусгах байх. Мэдээжийн хэрэг хууль батлагдаад л шууд бүх асуудал нэг доор шийдэгдэх боломжгүй. 

Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт “нэг иргэн-нэг бүртгэл” хөтөлбөр багтсан байдаг. Засгийн газар улсын бүртгэлийн үйл ажиллагааг шинээр батлагдсан хуульд нийцүүлэн өөрчлөхөд шаардагдах хөрөнгө санхүүгийн болон техник, зохион байгуулалт, хууль эрх зүйн шинэтгэлийн болон бусад арга хэмжээг шуурхай авна гэдэгт итгэж байгаа.

           Б.Чимэг